Het gezondheidsdrama in slow motion vs BTW verhoging sport?

05-07-2024

Het gezondheidsdrama in slow motion vs BTW verhoging sport?

Wat goed om afgelopen week te vernemen van de 22 gezondheidsorganisaties die samen een manifest op hebben gesteld over dat zich een gezondheidsdrama aan het voltrekken is in slow motion. Als je professioneel met leefstijl en preventie bezig bent, dan weet je dit natuurlijk al lang,  want dit proces is zich zelfs al 70 jaar aan het voltrekken. Het percentage van de Nederlandse bevolking met een chronische aandoening was in 1950 aanzienlijk lager dan nu. Volgens beschikbare bronnen en historische analyses, was het percentage toen waarschijnlijk rond de 5-10%​ (VZinfo)​​ (1)​. Het percentage mensen met minstens één chronische aandoening in 2018 was maar liefst al 57%  (2). Dit komt voornamelijk door de vergrijzing van de bevolking, verbeterde medische zorg waardoor mensen langer leven met chronische ziekten, en, daar komt ie, veranderingen in leefstijl de laatste 70 jaar​ (3)​​ (4)​.

Wat zijn dan die veranderingen de laatste 70 jaar, die zo’n enorme impact hebben op onze gezondheid? Dan kom je op 3 primaire thema’s:

1. Voeding

De veranderingen in ons voedingspatroon de afgelopen 70 jaar hebben aanzienlijk bijgedragen aan de toename van chronische aandoeningen. Sinds de jaren 1950 is de consumptie van bewerkte en snelle voedingsmiddelen, die vaak rijk zijn aan toegevoegde suikers, zout en ongezonde vetten, dramatisch toegenomen. Dit heeft geleid tot een stijging van obesitas, type 2 diabetes, hartziekten en bepaalde vormen van kanker​ (5)​​ (6)​. Een verhoogde inname van suikerhoudende dranken en zoute snacks heeft het risico op hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en diabetes verhoogd. Er is bovendien een afname in de consumptie van fruit, groenten, volle granen en gezonde vetten, zoals omega-3 vetzuren. Dit heeft bijgedragen aan een verhoogd risico op hart- en vaatziekten en andere chronische aandoeningen. Een gebrek aan vezelrijke voeding, zoals groenten en volle granen, wordt geassocieerd met een verhoogd risico op darmkanker en andere gezondheidsproblemen​ (5)​​ (6)​. Als laatste, moderne eetgewoonten, zoals vaker buiten de deur eten en een voorkeur voor gemaksvoedsel en fastfood, hebben geleid tot grotere portiegroottes en een hogere calorie-inname met minder gezonde voedingsstoffen. Deze veranderingen in ons voedingspatroon hebben een grote impact gehad op de volksgezondheid.

2. Overmatige stress prikkels

De toename van stress in de afgelopen 70 jaar heeft ook aanzienlijk bijgedragen aan de stijging van chronische aandoeningen. Chronische stress leidt tot een langdurige verhoging van stresshormonen zoals cortisol. Dit kan het immuunsysteem onderdrukken, de spijsvertering verstoren en de reproductieve functies beïnvloeden, wat bijdraagt aan een verhoogd risico op aandoeningen zoals hartziekten, diabetes en hypertensie​ (7)​​ (8). Langdurige stress kan leiden tot een verhoogde bloeddruk en een hoger risico op hartaanvallen en beroertes. De constante activering van de 'fight-or-flight' respons zorgt voor een blijvende belasting van het cardiovasculaire systeem​ (9)​​ (10)​. Chronische stress wordt bovendien geassocieerd met een hogere incidentie van angst, depressie en andere psychische stoornissen. Deze mentale aandoeningen kunnen op hun beurt weer leiden tot fysieke gezondheidsproblemen, zoals hartziekten en obesitas​ (11)​​ (12)​. Mensen die onder chronische stress staan, grijpen vaak naar ongezonde copingmechanismen zoals overmatig eten, roken, alcoholgebruik en gebrek aan lichaamsbeweging. Deze gedragingen verhogen allemaal het risico op chronische ziekten zoals diabetes en hartziekten​ (9)​​ (10)​.

3. Inactiviteit

Rond 1950 bestond meer dan de helft van de banen uit fysiek actieve werkzaamheden, terwijl dit nu minder dan 20% is​​. Dit betekent dat het overgrote deel van de bevolking tegenwoordig in beroepen werkt waar ze veel zitten. Technologische vooruitgang en veranderingen in de economie hebben geleid tot meer kantoorbaanachtige functies, waarbij werknemers vaak lange uren achter een bureau doorbrengen. Voor wat betreft de totale zittijd: wij Nederlanders zijn bovendien ook nog eens kampioen langdurig zitten in de EU (TNO). Deze verschuiving naar meer zittend werk heeft aanzienlijke gezondheidsimplicaties. Langdurig zitten is in verband gebracht met een verhoogd risico op hartziekten, diabetes type 2 en bepaalde vormen van kanker​ (13)​​.

Gezonder leven toegankelijker en goedkoper maken!

De 22 samenwerkende gezondheidsorganisaties roepen de overheid op om op grond van artikel 22; lid 1 van de grondwet (De overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid) haar activiteiten te intensiveren om de toename van ongezonde levensjaren om te buigen naar een toename van gezonde levensjaren. Een van de speerpunten hierin is, maak gezonder leven goedkoper en toegankelijker! Ik kan dat alleen maar onderstrepen. Vooral de mensen met een kleinere beurs moeten toch gemakkelijk en laagdrempelig de gezondere keuzes kunnen maken. Wat voeding betreft gaat het natuurlijk eerst om bewustwording, maar ook om het aanbod gezonder te maken en vooral de gezonde voeding goedkoper. Wat stress en de mentale druk betreft, ook daar komt bewustwording over preventieve maatregelen om de hoek kijken voor het individu, maar hierin hebben ook werkgevers een belangrijke rol.

En dan beweging. Uit de Eurobarometer 2022 blijkt dat gemiddeld 45% van de inwoners van de EU niet aan sport doet. 6 op de 10 mensen bewegen onvoldoende en dat percentage neemt toe. Sport en beweging zijn cruciaal voor onze gezondheid (15) en spiertraining wordt steeds belangrijker om het proces van sarcopenie af te remmen en langer zelfstandig te kunnen blijven, wat de druk op de zorg aanzienlijk kan verminderen (16). Het is dus zaak om het bewustzijn over het belang te doen toenemen en bewegen en sport zo aantrekkelijk en laagdrempelig als mogelijk te maken.

Hoe stroken deze wetenschappelijke inzichten met de voornemens van het kabinet?

Om Nederland meer preventief in beweging te krijgen moeten we er dus werk van maken, dat sport aantrekkelijker en laagdrempeliger wordt, maar hoe vreemd is het dan om te vernemen dat de huidige coalitiepartijen in het hoofdlijnenakkoord een btw-verhoging van 9 naar 21% op sport hebben opgenomen. We hebben het dan maar liefst over 7 miljoen Nederlanders die sporten bij een ondernemende sportaanbieders. Dit houdt dus in dat voor sporten bij ondernemende sport aanbieders, die nu ook al met 9% btw-belast zijn, vanaf januari 2026 21% btw moeten gaan betalen. Volgens onder meer NOC*NSF en de POS (Platform Ondernemende Sportaanbieders) dreigt hierdoor een half miljoen Nederlanders te stoppen met sporten.

Onbewuste onbekwaamheid

Er heerst natuurlijk al een bepaalde mate van onbewuste onbekwaamheid over preventief gezond leven bij de meeste mensen, we hebben het immers ook nergens kunnen leren en ouders zijn ook maar goed bedoelende amateurs op dit vlak, iedereen doet zijn best. Maar de kennis en research over de preventieve waarde van sport en bewegen zijn toch momenteel dermate massaal beschikbaar, dat we kunnen stellen dat sport en bewegen een primaire preventieve gezondheidsmaatregel zijn. Die moet volgens de 22 gezondheidsorganisaties juist laagdrempeliger worden, aantrekkelijker en misschien wel naar een nog lager BTW tarief, zeker niet naar een hoger. We willen immers dat ook die 60% van de mensen die onvoldoende bewegen en sporten, ook nog de stap maken naar een gezondere leefstijl, niet dat we de andere kant op gaan.

Ik vermoed dat er op dit vlak toch ook wat onbewuste onbekwaamheid heerst in Den Haag. Ik verwacht echter dat de nieuwe minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Fleur Agema, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Eddy van Hijum (want ook werkgevers gaan nadeel ervaren als we  minder met preventie bezig zijn), staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport Vincent Karremans en staatssecretaris Langdurige en Maatschappelijke Zorg Vicky Maeijer (want we willen de zorg niet belasten met een nog extremere toename van mensen met chronische aandoeningen), zich in de komende maanden wel in zullen zetten om deze absurde maatregel van tafel te halen en zo bij te dragen aan een gezonder Nederland, in plaats van veel goed bedoelde initiatieven om het tij te keren, met een BTW verhoging teniet te doen.

John van Heel

EFAA en Leefstijlclub

Bronnen:

Dit zijn uiteraard slecht enkele bronnen, maar de research over de impact van deze drie factoren is massaal.

1. https://link.springer.com/article/10.1007/s12445-014-0064-3
2. https://www.volksgezondheidtoekomstverkenning.nl/c-vtv/trendscenario-update-2020/ziekten-aandoeningen
3. https://www.vtv2018.nl/aandoeningen
4. https://gezondheidsverkenning.ggdzw.nl/fysieke-gezondheid/lichamelijke-gezondheid-toegankelijke-tekst/
5. https://www.nih.gov/news-events/nih-research-matters/how-dietary-factors-influence-disease-risk
6. https://www.greenfacts.org/en/diet-nutrition/
7. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress/art-20046037
8. https://www.psychologytoday.com/us/blog/becoming-resilient/202112/the-relationship-between-stress-and-chronic-illnesses
9. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11874-stress
10. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-pressure/in-depth/stress-and-high-blood-pressure/art-20044190
11. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress/art-20046037
12. https://www.psychologytoday.com/us/blog/becoming-resilient/202112/the-relationship-between-stress-and-chronic-illnesses
13. https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/sitting-disease-how-a-sedentary-lifestyle-affects-heart-health
14. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/37/ruim-4-op-de-10-volwassenen-bewegen-voldoende
15. https://www.allesoversport.nl/thema/beweegstimulering/beweegrichtlijnen-zoveel-beweging-is-nodig-voor-een-goede-gezondheid/
16. https://www.allesoversport.nl/thema/gezonde-leefstijl/beweegrichtlijnen-voor-senioren-sterk-blijven-op-latere-leeftijd/
17. https://www.gezondheidsfondsen.nl/manifest-gezondheidsramp-in-nederland-op-komst/
18. https://persportaal.anp.nl/artikel/9098d3f5-02b5-46d1-930a-0af7edf7daa6/aangekondigde-btw-verhoging-zorgt-voor-verminderde-sportbeoefening---